Μνημεία
ΠΥΡΓΟΣ Ν. ΦΩΚΑΙΑΣ
Το Φεβρουάριο του 1407 εκδίδεται χρυσόβουλο του Ιωάννη Ζ΄ Παλαιολόγου, ο οποίος ήταν «δεσπότης» (βασιλεύς) της τότε ημιαυτόνομης Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με το χρυσόβουλο αυτό ένα μεγάλο μέρος των κρατικών εισοδημάτων της Κασσανδρείας παραχωρείται σε πέντε αγιορείτικες μονές μία απ’ τις οποίες ήταν και η νεοσύστατη μονή του Αγίου Παύλου. Έναντι των παραχωρήσεων αυτών η μονή δεν είχε καμία υποχρέωση, ενώ οι αγρεργάτες της θα κατέβαλαν προς το Δημόσιο ετησίως το ένα τριακοστό των εισοδημάτων τους.
Τότε φαίνεται πως χτίστηκε και ο Βυζαντινός πύργος που σώζεται μέχρι σήμερα. Ο πύργος κτίστηκε για την ασφάλεια των καλλιεργητών του μετοχιού από επιδρομές πειρατών και άλλων εισβολέων. Εικάζεται ότι συνδέεται μυστικά και υπόγεια με τον πύργο της Σάνη (χρονολογείται από το 1543) κατά τα πρότυπα των Βυζαντινών αρχιτεκτόνων που σκέφτονταν να διασφαλίσουν είτε εξόδους διαφυγής για τους αυτοκράτορες είτε διευκόλυναν τις συναντήσεις τους. Όταν οι εχθροί έρχονταν μέσω θαλάσσης οι φρουροί των δύο πύργων αντάλλασαν μηνύματα με φωτιές και έτσι οι κάτοικοι προλάβαιναν να κρυφτούν.
Ο Πύργος είναι ο μοναδικός πύργος της Χαλκιδικής που διατηρείται μέχρι τις επάλξεις. Πρόκειται για έναν από τους μικρούς πύργους του είδους με διαστάσεις κατόψεως μόλις 7Χ7 και ύψος 17 μέτρα. Είναι χτισμένος με υλικά αρχαίων οικοδομών.
Στον Πύργο το 1821 είχε εγκατεστημένο το στρατηγείο του ο αρχηγός της επανάστασης στη Χαλκιδική Εμμανουήλ Παππάς. Το 1996 διερευνήθηκε ανασκαφικά το εσωτερικό του πύργου και βρέθηκε ένα στρώμα πυρκαγιάς στο υπόγειο, που αποδίδεται στην καταστροφή του 1821.
ΕΚΚΛΗΣΑΚΙ ΤΩΝ 12 ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ
Το εκκλησάκι των 12 Αποστόλων χτίστηκε το 1868 μέσα στο μετόχι του Αγίου Παύλου και διατηρείται ως σήμερα. Είναι ναός που έχει δύο οικοδομικές φάσεις. Το ανατολικό μισό του είναι προεπαναστατικό, ενώ η προς δυσμάς επέκταση έγινε κατά τα μέσα του 19ου αιώνα.
Η εκκλησία αυτή ήταν ο πρώτος ενοριακός ναός των μικρασιατών προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στο χώρο το1924.
Προσπάθεια αναστήλωσης του έγινε τη δεκαετία του 1980 από γυναίκες της Ν. Φώκαιας και από τότε λειτουργεί περιστασιακά. Στις 29 Ιουνίου παραμονή της εορτής του γίνεται μεγάλος πανηγυρικός εσπερινός υπαίθρια στο λόφο και τα τελευταία χρόνια χοροστατεί και ο αρχιεπίσκοπος της Ιεράς Μητροπόλεως Κασσανδρείας.
ΚΤΙΣΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΛΕΥΡΑΣ ( ΠΑΛΑΙΟ ΣΧΟΛΕΙΟ)
Το κτίριο που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του λόφου χρησιμοποιήθηκε ως σχολείο από τους πρόσφυγες και ως σήμερα είναι γνωστό ως το «Παλιό Σχολείο».
Το 1992 έγινε αποκατάσταση του κτίσματος το 1998 στέγασε τον Πολιτιστικό σύλλογο του χωριού και ως σήμερα λειτουργεί ως πολιτιστικός χώρος. Τους καλοκαιρινούς μήνες φιλοξενεί διάφορες εκθέσεις και εκδηλώσεις.
ΑΓΙΑΣΜΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ
Βρίσκεται στα ανατολικά όρια του χωριού και πρόκειται για ένα λαξευτό διάδρομο οποίος καταλήγει σε έναν ορθογώνιο λαξευτό υπόγειο θάλαμο. Πιθανώς πρόκειται για αρχαίο τάφο ο οποίος μετασκευάστηκε σε ναό στα Βυζαντινά χρόνια. Στη γωνία του διαδρόμου υπάρχει μια δεξαμενή όπου συγκεντρώνεται το Αγίασμα.
Η λαϊκή παράδοση μας έδωσε μια ενδιαφέρουσα ιστορία σχετικά με τον τόπο του αγιάσματος που ανατρέχει στον 1ο μ.Χ. αιώνα. Σύμφωνα μ’ αυτή ο Απόστολος Παύλος όταν πήγε στην Ιερισσό για να κηρύξει το χριστιανισμό καταδιώχθηκε από τους Ιερισσιώτες και δεν εύρισκε που να κρυφτεί και παρακάλεσε τον Θεό να τον σώσει. Τότε κατά τρόπο θαυμαστό άνοιξε μπροστά του ένα χάσμα (τρύπα) στη γη και βρέθηκε στο αντίστοιχο χάσμα στον εν λόγω βράχο στην Κασσάνδρα. Και στα δύο χάσματα που υπάρχουν μέχρι σήμερα και είναι αφιερωμένα σαν εξωκκλήσια στον Απόστολο Παύλο αναβλύζει Αγίασμα. Κατά μία άλλη εκδοχή ο Απόστολος διωκόμενος από τους ειδωλολάτρες της Κασσάνδρας κατέφυγε στο σπήλαιο αυτό όπου κήρυττε κρυφά και βάπτιζε τους νέους Χριστιανούς στην δεξαμενή του Αγιάσματος.
Από το σπήλαιο αυτό ξεκινάει ένας χαμηλός διάδρομος μήκους 10 μέτρων περίπου και πλάτους 80εκ. που οδηγεί στην μικρή και ανοικτή δεξαμενή του Αγιάσματος. Στα δεξιά του Αγιάσματος υπάρχει μια σκοτεινή ορθογώνια αίθουσα που ο επισκέπτης μπορεί να σταθεί όρθιος. Κατά μία άποψη πρόκειται για σκαπτό μακεδονικό τάφο. Το σίγουρο είναι ότι ο χώρος αυτός απετέλεσε ένα παλαιοχριστιανικό ναιδριο που ήταν στολισμένο με τοιχογραφίες, μονογράμματα και άλλες παραστάσεις. Σήμερα σώζονται ελάχιστα ίχνη των τοιχογραφιών στις γωνίες της αίθουσας
. Οι τοίχοι του καλύπτονται από πυκνό στρώμα αιθάλης από τα κεριά που άναβαν εκεί οι Χριστιανοί γιατί η κρύπτη αυτή αναμφίβολα υπήρξε καταφύγιο των πιστών σε περιόδους διωγμών. Στην αίθουσα υπάρχει μια μαρμάρινη κολώνα που θα έχει σχέση με την Αγία Τράπεζα του εξωκκλησίου. Στην
εν λόγω αίθουσα πηγαίνουν ακόμα και σήμερα πιστοί για να γδυθούν και να αποθέσουν τα εσώρουχά τους, «αποθέτοντας» μαζί τους και την ασθένεια ή άλλο βάσανό τους, ακολουθώντας μια πανάρχαιη παράδοση.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Απόστολος Παύλος είναι ο προστάτης ο πολιούχος της Ν. Φώκαιας και στο χώρο αυτό κάθε χρόνο στις 28 Ιουνίου γίνεται λαμπρά πανήγυρις που συγκεντρώνει πλήθος πιστών από τη γύρω περιοχή. Παλαιότερα η πανήγυρις γίνονταν στις 29 Ιουνίου.
Μετά την άφιξη και το ρίζωμα των προσφύγων από την Φώκαια Μικράς Ασίας το 1924 και για κάποιες δεκαετίες γινόταν παράλληλα με την Ιερά Πανήγυρη και λαϊκή πανήγυρη σε προέκταση αυτής στα καφενεία της παραλίας όπου οι ντόπιοι κάτοικοι των περιχώρων έρχονταν με κάθε μέσο (αυτοκίνητα, κάρρα, γαϊδουράκια) για να δούνε τους Μικρασιάτικους χορούς του προσφυγικού στοιχείου μπάλο, καρσιλαμά και τον απτάλικο χορό.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Χτίστηκε το 1938 από τους κατοίκους του χωριού. Στην εκκλησία δόθηκαν δύο ονόματα για τον εξής λόγο. Η Φώκαια της Μικράς Ασίας είχε 9.000 κατοίκους και γύρω στους 10 ναούς καθώς και επίσκοπο.
Η έδρα της επισκοπής ήταν ο ναός της Αγίας Ειρήνης. Από άλλους ο σπουδαιότερος ήταν ο ναός του Αγίου Νικολάου καθότι ήταν θαλασσινοί οι Φωκιανοί.
Όταν άρχισαν να κατασκευάζουν το ναό του χωριού οι μεν προερχόμενοι από τη Νέα Φώκαια της Μικράς Ασίας ήθελαν να τον αφιερώσουν στη μνήμη της Κοίμησης της Θεοτόκου γιατί στη Νέα Φώκαια της Μικράς Ασίας υπήρχε ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου με θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Αντίθετα οι Παλαιοφωκιανοί ήθελαν να την αφιερώσουν στον Άγιο Νικόλαο καθότι όπως έλεγαν «θαλασσινοί ήμασταν, θαλασσινοί θα είμαστε πάλι». Έτσι, έφθασαν στο συμβιβασμό να ονομασθεί «Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου και Κοιμήσεως της Θεοτόκου».