Έθιμα

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΑΡΡΑΒΩΝΑ - ΓΑΜΟΥ

      Πριν να γίνει ο αρραβώνας έδιναν ένα «λόγο». Η νύφη έστελνε στο γαμπρό σιμιγδαλένιο χαλβά στολισμένο με λουλούδια και ο γαμπρός έστελνε στη νύφη μεγάλα ψάρια στολισμένα και αυτά. Τα ψάρια τα έτρωγαν και τα δύο σόια μαζί στο σπίτι της νύφης.

Μετά από λίγο καιρό γινόταν ο αρραβώνας όπου ο γαμπρός πήγαινε στο σπίτι της νύφης με δώρα. Η νύφη κερνούσε τα πεθερικά και τους καλεσμένους ηδύποτο σε δίσκο και εκείνοι έριχναν στο δίσκο χρήματα.

 Μετά, ως το γάμο, που όμως γινόταν σύντομα, ο γαμπρός δεν ξανάβλεπε τη νύφη. όλοι οι γάμοι σχεδόν γίνονταν καλοκαίρι και πάντα μέρα Κυριακή. Ο γαμπρός έπρεπε να έχει δικό του σπίτι και να πληρώσει το γλέντι του γάμου ενώ η νύφη έπρεπε να έχει προίκα (στρωσίδια και οικιακά σκεύη).

Σε ένα μικρασιάτικο γάμο γλεντούσαν τρεις μέρες. Την τρίτη μέρα όλοι οι καλεσμένοι πήγαιναν στο γλέντι με δικά τους φαγητά (συνήθως πιλάφι με κρέας).  Από την αρχή της εβδομάδας του γάμου, οι φίλες της νύφης, όλες ανύπαντρες, τη βοηθούσαν να ετοιμαστεί. Να ετοιμάσει το φόρεμα του γάμου της, το νυφικό, που σιγά σιγά όλο και εξελισσόταν με τραγούδια όπως: «σήμερα λάμπει ο ουρανός, σήμερα λάμπει η μέρα, σήμερα στεφανώνεται, αϊτός την περιστέρα.»

Τη μέρα του γάμου παραδίνονταν στους «προικολόγους» τα προκιά (ρουχισμός) της νύφης, αφού προηγουμένως είχαν εκτεθεί τρεις μέρες στο πατρικό της. Τα προικιά και το μπαούλο τα κουβαλούσαν όλος ο κόσμος στα χέρια τους και με όργανα τα πήγαιναν στο σπίτι των μελλονύμφων και στόλιζαν το νυφικό κρεβάτι. Οι συγγενείς της και οι  υπόλοιποι χωριανοί που πήγαιναν να τα δουν έριχναν χρήματα, πέταλα, ρύζι και λίρες. Την Κυριακή το πρωί οι προικολόγοι παραλάμβαναν τα προικιά και τα πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού. Ο γαμπρός για να πάρει το πάπλωμα έπρεπε να το πληρώσει, δηλαδή να δώσει χρυσά νομίσματα ή φλουριά.

Το Σάββατο βράδυ, πριν το γάμο, η νύφη έκανε γλέντι με τους δικούς της συγγενείς που το ονόμαζαν «λουτρουμά». Αν ο γαμπρός ερχόταν στο γλέντι της νύφης, οι συγγενείς της τον μουτζούρωναν με κάρβουνο.

Την Κυριακή του γάμου, αφού η νύφη έβαζε το νυφικό οι συγγενείς της το στόλιζαν με μπλίρες (χρυσές κλωστές). Στη συνέχεια  ο κάθε καλεσμένος έβαζε και αυτός από μια μπλίρα στο πέτο του. Ο πατέρας έδενε στη μέση της νύφης μια κόκκινη κορδέλα. Λίγο πριν έρθει ο γαμπρός, ο κουμπάρος είχε την υποχρέωση να βάλει τα παπούτσια στη νύφη αφού προηγουμένως τα γέμιζε με χαρτονομίσματα.  

Ο γαμπρός με το σόι του και τη συνοδεία οργάνων πήγαιναν στο σπίτι της νύφης και ξεκινούσαν όλοι μαζί για την εκκλησία. Όταν ο γαμπρός καταγόταν από κοντινό χωριό και πήγαινε να πάρει τη νύφη, όλοι οι φίλοι του γαμπρού έδεναν ένα σχοινί από τη μια άκρη του δρόμου ως την άλλη. Ζητούσαν έπειτα από τον πατέρα της νύφης να ασημώσει δηλαδή να τους δώσει χρήματα για να λύσουν το σχοινί και να αφήσουν το γαμπρό να  περάσει για να πάει να πάρει τη νύφη. Στην εκκλησία, μετά το μυστήριο, οι συγγενείς κρεμούσαν χρυσαφικά στη νύφη και χρήματα στο γαμπρό.

Μετά την εκκλησία η νύφη πήγαινε στο σπίτι του γαμπρού. Εκεί της έβαζαν να πατήσει ένα σίδερο για να είναι γερή και με μέλι έκανε τρεις σταυρούς στην πόρτα για να κυλήσει γλυκά η ζωή του ζευγαριού. Μετά της έβαζαν από ένα ψωμί στην κάθε μασχάλη το οποίο έπειτα το έπαιρνε μια κοπέλα και το μοίραζε στους φτωχούς. Ύστερα από όλα αυτά ακολουθούσε γλέντι μέχρι το πρωί.

Την επόμενη μέρα το πρωί η πεθερά πήγαινε στο σπίτι των νεονύμφων για να δει το σεντόνι και να ελέγξει την αγνότητα της νύφης.

ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ -  ΒΑΠΤΙΣΗΣ

Η γέννηση του μωρού γινόταν με τη βοήθεια της μαμής. Αυτή όταν ξεγεννούσε τη γυναίκα,  έβγαινε έξω και ανακοίνωνε το φύλο του παιδιού. Η λεχώνα για σαράντα μέρες δεν επιτρεπόταν να βγει από το σπίτι της και κανείς δεν έπρεπε να την επισκεφθεί μετά τη δύση του ηλίου. Οι συγγενείς που πήγαιναν να δουν το μωρό της προσέφεραν μια πιατέλα με αυγοκαλάμαρα (δίπλες) και η μητέρα επέστρεφε την πιατέλα γεμίζοντάς την με ξηρούς καρπούς και καραμέλες.

 Όταν σαράντιζε το μωρό, το πήγαιναν στην εκκλησία και ο παπάς του έδινε ευχές. Αν ήταν αγόρι το περνούσε μέσα από το Ιερό και έπειτα το έδινε στη μητέρα η οποία, πριν το πάρει,  έκανε μετάνοιες στην Παναγία. Στο μεταξύ η μητέρα είχε στην τσέπη της ένα μπουκάλι με νερό για να ραντίσει μετά το σαραντισμό τα μέρη που πάτησε ως λεχώνα. Ύστερα πήγαιναν με το μωρό σε τρία σπίτια. Εκεί κάθε νοικοκυρά του έδινε τρία πράγματα: βαμβάκι για να γεράσει και να γίνουν τα μαλλιά του άσπρα, ζάχαρη για να είναι γλυκό και κέρματα για να είναι σιδερένιο.

Στη βάφτιση νονός γινόταν αυτός που πάντρευε το ανδρόγυνο. Παλιότερα η βάφτιση γίνονταν στο σπίτι και ο νονός πήγαινε κουβάδες με νερό από το σπίτι του και ένα τραπεζομάντηλο για να βάλουν κάτω από την κολυμπήθρα  ώστε να μη χυθεί το νερό βουτώντας το μωρό. Το παιδί έπαιρνε το όνομα που του έδινε ο νονός (συνήθως της δικής του νονάς ή του νονού). Στα νεότερα χρόνια η βάφτιση γινόταν στην εκκλησία. Η μητέρα  όμως δεν παρευρισκόταν στη βάφτιση άλλα παρέμενε στο σπίτι. Μόλις ο νονός ανακοίνωνε το όνομα τα παιδιά έτρεχαν στο σπίτι της μητέρας για να της ανακοινώσουν το όνομα και αυτή να τους ασημώσει. Όταν τελείωνε η βάπτιση ο νονός παρέδιδε το μωρό στη μητέρα. Αυτή αφού έκανε τρεις μετάνοιες μπροστά στον κουμπάρο του φιλούσε το χέρι και παραλάμβανε το μωρό.  Στη συνέχεια ακολουθούσε γλέντι.

Την τρίτη μέρα από τη βάφτιση ο νονός πήγαινε στο σπίτι του μωρού για να το λούσει. Πριν να  βάλουν το μωρό στη μπανιέρα οι καλεσμένοι έριχναν κέρματα. Στη συνέχεια έλουζαν το μωρό και στο ίδιο νερό έπλεναν τα ρούχα που έβαλε το μωρό στη βάφτιση. Αυτό το νερό το έριχναν το έχυναν έπειτα στη θάλασσα.

Τρεις Κυριακές μετά τη βάφτιση ο νονός είχε υποχρέωση να κοινωνήσει το παιδί κρατώντας αναμμένη τη λαμπάδα της βάφτισης. Αν το παιδί ήταν αγόρι αυτός αργότερα θα το πάντρευε.

Κάθε παραμονή Πρωτοχρονιάς το  βαφτιστήρι είχε την υποχρέωση να πάει τη βασιλόπιτα στο σπίτι του νονού του και εκείνος του έδινε τα δώρα του. Το Μεγάλο Σάββατο επίσης πήγαινε το τσουρέκι. Τότε ο νονός του έδινε λαμπάδα και συνήθως ένα ζευγάρι παπούτσια για δώρο.

Αϊ – Γιαννιού  - Κλύδωνας

Στις 23 Ιουνίου παραμονή της εορτής «γενέσιο  του Ιωάννου του Προδρόμου» σε σταυροδρόμια του χωριού ανάβουν τρεις φωτιές και καίνε τα στεφάνια του Μάη. Οι παρευρισκόμενοι πηδούν τρεις φορές πάνω από τις φωτιές «για το καλό».

Το ίδιο βράδυ σε ένα κουμνί (στάμνα με ανοιχτό χείλος) γεμάτο με νερό και καπάκι για να κλείνει,  ρίχνει η κάθε ελεύθερη κοπέλα ένα προσωπικό της αντικείμενο και μένει σκεπασμένο μια βραδιά.

Την επόμενη μέρα, ξεσκεπάζουν το κουμνί και για κάθε αντικείμενο που βγάζουν από μέσα, οι μεγαλύτερες γυναίκες του χωριού, λένε από ένα «στιχάκι» συνήθως σατυρικό και προλέγουν γεγονότα  από το μέλλον. Αυτός είναι ο κλύδωνας.

Τσικνοπέμπτη

      Οι γυναίκες έφτιαχναν οπωσδήποτε πίτες και κατημέρια και ό,τι άλλο φαγητό ήθελε να φτιάξει η καθεμιά. Τα έπαιρναν μαζί τους και πήγαιναν στα καφενεία του χωριού και γλεντούσαν.

Απόκριες

       Όλη τη διάρκεια του Τριωδίου ως την Κυριακή της Τυρινής ντύνονταν μασκαράδες. Τα βράδια γύριζαν από σπίτι σε σπίτι και με γέλια και πειράγματα προσπαθούσαν να αναγνωρίσουν το καρναβάλι.

Καθαρή Δευτέρα και Πρωτομαγιά

         Την Καθαρή Δευτέρα όλοι οι κάτοικοι του χωριού πήγαιναν στην τοποθεσία «Ελαιώνας» (στην περιοχή του στρατοπέδου) και την Πρωτομαγιά έβγαιναν στο δάσος κυρίως στην περιοχή «Μεσονήσι». Εκεί έψηναν, έτρωγαν και διασκέδαζαν. Για τα παιδιά έφτιαχναν κούνιες με σχοινί και κουρελού πάνω στα δέντρα.

Πάσχα

         Το Πάσχα όλη η οικογένεια έμενε στην εκκλησία μετά τα μεσάνυχτα κοινωνούσαν και μετά έτρωγαν τη μαγειρίτσα. Την επόμενη μέρα όλοι οι Φωκιανοί πήγαιναν στη «μεσημεριανή» πασχαλινή λειτουργία και εδώ υπήρχε ένα έθιμο μοναδικό. Το λάβαρο της ανάστασης το κρατούσαν στην περιφορά μόνο και οι γυναίκες του χωριού.

Αγίου Φανουρίου

          Παραμονή της γιορτής του Αγίου στις 26 Αυγούστου το απόγευμα οι γυναίκες του χωριού πήγαιναν με τα πόδια στο εκκλησάκι του Αγίου Φανουρίου κοντά στην Άθυτο και έκοβαν τις φανουρόπιτες αφού πρώτα τις σταύρωναν με την εικόνα του Αγίου. Το πρώτο κομμάτι το πλήρωναν κάποιες κοπέλες και το έβαζαν το βράδυ κάτω από το μαξιλάρι τους για να ονειρευτούν ποιον θα παντρευτούν. Σήμερα γίνεται μεγαλύτερο πανηγύρι. Μια συγκεκριμένη ώρα οι γυναίκες φέρνουν τις πίτες τους και ο παπάς διαβάζει ευχές.

Αγίου Ιωάννου

          Στις 28 Αυγούστου παραμονή της γιορτής «αποκεφάλιση του Αγίου Ιωάννου» πήγαιναν με τα πόδια στο μισογκρεμισμένο εκκλησάκι στο μετόχι της μονής Διονυσίου και άναβαν τα καντήλια. Σήμερα γίνεται μεγαλύτερο πανηγύρι γιατί αναστηλώθηκε η εκκλησία του Αγίου Ιωάννου χάρη στην προσπάθεια κατοίκων της Νέας Φώκαιας και τις πρωτοβουλίες του Χρήστου Ιατρού. Την παραμονή λοιπόν γίνεται εσπερινός και ανήμερα 29 Αυγούστου Θεία λειτουργία. Μετά προσφέρεται καφές στους εκκλησιαζόμενους στο πολύ ωραίο κιόσκι που έγινε έξω από το εκκλησάκι.

Παναγίας ( Δεκαπενταύγουστος) και Αγίου Νικολάου

       Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στον Άγιο Νικόλαο. Την παραμονή της γιορτής του γίνεται πανηγυρικός εσπερινός και περιφορά των εικόνων. Την επόμενη μέρα τελείται η  θεία λειτουργία.

Χριστούγεννα

        Την παραμονή των Χριστουγέννων όλοι πήγαιναν στην εκκλησία για να παρακολουθήσουν την ακολουθία των Ωρών. Στη συνέχεια τα παιδιά τραγουδούσαν τα κάλαντα από σπίτι σε σπίτι (Χριστούγεννα Πρωτούγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου εβγάτε, δείτε, μάθετε πως ο Χριστός γεννάται ………………………). Οι νοικοκυρές έδιναν αντί για λεφτά,  κεράσματα όπως κουραμπιέδες, καρύδια, πορτοκάλια κλπ.). Την επόμενη μέρα πολύ πρωί παρακολουθούσαν τη χριστουγεννιάτικη Θεία Λειτουργία και μετά το τέλος της εκκλησίας έστρωναν το χριστουγεννιάτικο τραπέζι όπου περιελάμβανε κοτόπουλο με πιλάφι ή σούπα. Στις 27 Δεκεμβρίου, του Αγίου Στεφάνου έσφαζαν τα γουρούνια τους. Το κρέας το διατηρούσαν μέσα σε μεγάλους τενεκέδες ψημένο με το λίπος του και αλάτι (καβουρμά) . Σε αυτό το λίπος τηγάνιζαν και κεφτέδες από το κρέας του γουρουνιού και τους διατηρούσαν για πολύ καιρό μέσα σε κουμνιά.

Πρωτοχρονιά

       Όταν άλλαζε ο χρόνος ο πατέρας της οικογένειας έβγαινε έξω από το σπίτι, έπαιρνε ένα ρόδι το αμίλητο νερό και μια πέτρα και έμπαινε στο σπίτι κάνοντας ποδαρικό σπάζοντας το ρόδι. Από το αμίλητο νερό έπινε από λίγο όλη η οικογένεια. Στη συνέχεια άνοιγαν όλες τις βρύσες του σπιτιού για να ρέουν άφθονα τα αγαθά όλο το χρόνο στο σπίτι.

Φώτα

       Την παραμονή των Φώτων ο παπάς γύριζε όλο το χωριό και άγιαζε τα σπίτια, κάτι που γινόταν και κάθε πρωτομηνιά. Επειδή το χωριό  είναι παραθαλάσσιο μετά το Μεγάλο Αγιασμό που γίνεται στην εκκλησία όλο το χωριό κατεβαίνει στην παραλία και ο παπάς με τους ψάλτες μπαίνοντας σε μια βάρκα ξανοίγεται στη θάλασσα. Από την παραλία βουτάνε παλικάρια του χωριού για να πιάσουν το σταυρό. Στη συνέχεια όποιος πιάσει το σταυρό έχει την υποχρέωση να τον γυρίσει σε όλα τα σπίτια του χωριού για ευλογία.